روایات از طرق عامه
احادیث دوازده امام و خلیفه بعد از رسول خداصلی الله علیه وآله را اهل سنت در صحاح و مسانید با سندهای صحیح از جابر بن سمره و دیگران نقل کردهاند. این احادیث به حدّی مورد توجّه فرقههای اسلامی قرار گرفته که جای هیچ شک و شبههای را در آنها باقی نگذارده است. اینک به برخی از آنها اشاره میکنیم:
1 - بخاری به سند خود از جابر بن سمره نقل کرده که پیامبرصلی الله علیه وآله فرمود: «یکون اثناعشر امیراً. فقال کلمة لم اسمعها فقال ابی: انّه قال: کلّهم من قریش»؛ «دوازده امیر خواهد بود. آنگاه سخنیگفت که من آنرا نشنیدم. پدرم گفت: پیامبرفرمود: همهآنانازقریشند».[1] .
2 - مسلم به سندش از جابر بن سمره نقل کرده که گفت: با پدرم بر پیامبرصلی الله علیه وآله وارد شدیم، شنیدیم که می‌گوید: «انّ هذا الامر لا ینقضی حتی یمضی فیهم اثناعشر خلیفة: قال: ثم تکلم بکلام خفی علیّ قال: فقلت لأبی ما قال؟ قال: کلّهم من قریش»؛ «این امر منقضی نمیشود تا آنکه دوازده خلیفه در میان آنان بگذرد. آنگاه تکلّم به کلامی نمود که بر من مخفی گشت، از پدرم سؤال کردم: رسول خدا چه گفت: پدرم در جواب گفت: همه آنها از قریشند».[2] .
3 - و نیز مسلم از جابر نقل کرده که از رسول خداصلی الله علیه وآله شنیدم که میفرمود: «لایزال امر الناس ماضیاً ما ولیهم اثناعشر رجلاً، ثمّ تکلم النبیصلی الله علیه وآله بکلمة خفیت علیّ فسألت ابی ماذا قال رسول اللَّه؟ فقال: کلّهم من قریش»؛ «دائماً امر مردم گذرا است تا آنکه دوازده مرد متولّی آنان گردند. آنگاه تکلم به کلمهای کرد که بر من مخفی شد. از پدرم سؤال کردم که رسول خداصلی الله علیه وآله چه فرمود: گفت: همه آنها از قریشند».[3] .
4 - و نیز از جابر نقل می‌کند که از رسول خداصلی الله علیه وآله شنیدم که فرمود: «لا یزال الاسلام عزیزاً إلی اثنیعشر خلیفة. ثم قال کلمة لم افهمها فقلت لأبی ما قال؟ فقال: کلّهم من قریش»؛ «همیشه اسلام عزیز است تا دوازده خلیفه بر آنها حاکم شود. آنگاه کلمهای گفت که من آن را نفهمیدم، به پدرم گفتم: چه فرمود؟ گفت: همه آنها از قریشند».[4] .
5 - و نیز از جابر نقل کرده که فرمود: من با پدرم خدمت رسول خداصلی الله علیه وآله رسیدیم، شنیدم که میفرماید: «لا یزال هذا الدین عزیزاً منیعاً إلی اثنیعشر خلیفة. فقال کلمة صمّنیها الناس فقلت لأبی ما قال؟ قال: کلّهم من قریش»؛ «همیشه این دین نفوذ ناپذیر و پابرجاست تا دوازده خلیفه بیاید. آنگاه سخنی گفت که مردم را با سر و صدا از گوش دادن به آن بازداشتند، به پدرم عرض کردم: حضرت چه فرمود؟ گفت: همه آنان از قریشند».[5] .
6 - سعد بن ابی وقّاص می‌گوید: به جابر بن سمره نوشتم که خبر ده مرا به چیزی که از رسول خدا شنیدهای. برایم نوشت: در روز جمعه، شبی که اسلمی رجم شد، از رسول خدا شنیدم که فرمود: «لا یزال الدین قائماً حتی تقوم الساعة او یکون علیکم اثناعشر خلیفة کلّهم من قریش»؛ «همیشه دین قائم است تا قیام قیامت تا اینکه دوازده خلیفه بر شما حکومت کنند که همه آنان از قریشند».[6] .
7 - طبرانی از جابر نقل کرده که گفت: با پدرم نزد پیامبر بودم که فرمود: «یکون لهذه الأمة اثناعشر قیّماً، لایضرّهم من خذلهم. ثمّ همس رسول اللَّه بکلمة لم اسمعها فقلت لأبی: ما الکلمة الّتی همس بها النبیّصلی الله علیه وآله؟ قال: کلّهم من قریش»؛ «برای دین امّت دوازده قیّم است، خذلان مردم به آنها ضرر نمیرساند. آنگاه آهسته سخنی گفت که من آن را نشنیدم. به پدرم گفتم: این سخنی که پیامبر آهسته فرمود چه بود؟ گفت: همه آنان از قریشند».[7] .
8 - و نیز جابر نقل می‌کند که پیامبر فرمود: «لا یزال هذا الأمر ظاهراً علی من ناواه لا یضرّه مخالف ولا مفارق حتی یمضی من امّتی اثناعشر خلیفة من قریش»؛ «همیشه این دین نفوذناپذیر و پابرجا و غلبه کننده بر مخالفین خود است تا آنکه دوازده حاکم مالک آن گردند. آنگاه مردم شلوغ کرده، سخن گفتند، لذا من نفهمیدم که بعد از «کلّهم» چه فرمود، از پدرم سؤال کردم، گفت: همه آنان از قریشند».[8] .
9 - احمد بن حنبل نیز از جابر بن سمره نقل کرده که رسول خداصلی الله علیه وآله در خطبهای که برای ما ایراد کرد، فرمود: «لا یزال هذا الأمر عزیزاً منیعاً ظاهراً علی من ناواه حتی یملک اثناعشر کلّهم. قال: فلم افهم ما بعد قال. فقلت لأبی ما قال؟ قال: کلّهم من قریش»؛ «این دین دائماً نفوذناپذیر است تا دوازده خلیفه بیاید. آنگاه سخنی فرمود که من نفهمیدم و مردم با صدای بلند ضجّه زدند. به پدرم گفتم: حضرت چه فرمود؟ گفت: فرمود: «کُلّهم من قریش».[9] .
10 - در حدیثی دیگر جابر می‌گوید: بعد از سخن پیامبر مردم تکبیر گفته و ضجّه زدند....[10] .
11 - و نیز از جابر نقل کرده که رسول خداصلی الله علیه وآله برای ما در عرفات و بنابر نقلی دیگر در منا خطبهای خواند، و فرمود: «لن یزال هذا الامر عزیزاً ظاهراً حتی یملک اثناعشر، کلّهم. ثم لغط القوم وتکلّموا فلم افهم قوله بعد (کلّهم). فقلت لأبی: یا ابتاه! ما بعد کلّهم؟ قال کلّهم من قریش»؛ «همیشه این امر نفوذ ناپذیر و غالب است تا آنکه دوازده نفر حاکم شوند، همه آنها در این هنگام سر و صدا کرده و هیاهو نمودند، لذا نفهمیدم که بعد از «کلّهم» چه فرمود: از پدرم پرسیدم که پیامبر چه فرمود؟ گفت: «کلّهم من قریش».[11] .
12 - و نیز از پیامبر نقل کرده که فرمود: «لا یزال هذا الدین عزیزاً منیعاً... إلی اثنیعشر خلیفة. قال: فجعل الناس یقومون ویقعدون»؛ «این دین نفوذناپذیر و پابرجا است... تا دوازده خلیفه بیایند، آنگاه مردم شروع کردند به بلند شدن و نشستن».[12] .
[1] صحیح بخاری، ج 8، ص 127، کتب الأحکام، باب الاستخلاف، ح 7223.
[2] صحیح مسلم، ج 6، ص 3؛ شرح صحیح مسلم، ج 12، ص 201.
[3] همان.
[4] صحیح مسلم، ج 6، ص 3.
[5] صحیح مسلم، ج 6، ص 4.
[6] پیشین.
[7] المعجم الکبیر، ج 2، ص 196، ح 1794.
[8] همان، ح 1796.
[9] مسند احمد، ج 5، ص 93، ح 20923.
[10] پیشین.
[11] مسند احمد، ج 5، ص 99.
[12] همان
روایات از طرق شیعه
همین مضمون با اختلافی جزئی در مصادر شیعه نیز به چشم میخورد.
1 - اصبغ بن نباته می‌گوید: از حسن بن علیعلیهما السلام شنیدم که میفرمود: «امامان بعد از رسول خداصلی الله علیه وآله دوازده نفرند، نه نفر آنها از صلب برادرم حسین است، و از جمله آنهاست مهدی این امت».[1] .
2 - زراره می‌گوید: از امام باقرعلیه السلام شنیدم که میفرمود: «نحن اثناعشر اماماً منهم حسن وحسین ثم الأئمة من ولد الحسینعلیهم السلام»؛ «ما دوازده امامیم که از جمله آنها حسن و حسین است، سپس امامان از اولاد حسینعلیهم السلام».[2] .
3 - امام حسینعلیه السلام از رسول خداصلی الله علیه وآله سؤال کرد: «یا رسول اللَّه! هل یکون بعدک نبیّ؟ فقال: لا انا خاتم النبیین، لکن یکون بعدی ائمة قوّامون بالقسط بعدد نقباء بنی اسرائیل»؛ «ای رسول خدا! آیا بعد از شما پیامبری خواهد بود؟ حضرت فرمود: خیر، من خاتم انبیایم، لکن بعد از من امامانی خواهند بود که قیام کننده به قسطاند، عدد آنها به تعداد نقیبان بنی اسرائیل است».[3] .
4 - حضرت زهراعلیها السلام میفرماید: از پدرم شنیدم که میفرمود: «الأئمة بعدی عدد نقباء بنی اسرائیل»؛ «امامان بعد از من به تعداد نقیبان بنی اسرائیلند؛ یعنی دوازده نفر».[4] .
5 - امام صادقعلیه السلام فرمود: «منّا اثناعشر مهدیاً»؛ «از ما است دوازده مهدی».[5] .
6 - امام سجادعلیه السلام میفرماید: «انّ اللَّه خلق محمداً وعلیاً واحد عشر من ولده من نور عظمته، فاقامهم اشباحاً فی ضیاء نوره یعبدونه قبل خلق الخلق، یسبحون اللَّه ویقدّسونه وهم الائمة من ولد رسول اللَّهصلی الله علیه وآله»؛ «همانا خداوند محمّد و علی و یازده نفر از اولاد او را از نور عظمت خود خلق نمود. آنان را در شبههایی در پرتو نور خود قرار داد که خدا را قبل از خلقت خلق، عبادت می‌کردند. او را تسبیح گفته و تقدیس مینمودند، و آناناند امامان از اولاد رسول خداصلی الله علیه وآله».[6] .
7 - امام علیعلیه السلام در حدیثی طولانی چنین فرمود: «فانّ لهذه الأمة اثناعشر اماماً هادین مهدیین، لایضرّهم خذلان من خذلهم»؛ «... همانا برای این امّت دوازده امام هدایتگر هدایت شده است کسی که در صدد خواری آنها باشد به آنان ضرر نمیرساند».[7] .
8 - جابر بن عبداللَّه انصاری می‌گوید: «دخلت علی فاطمةعلیها السلام وبین یدیها لوح فیه اسماء الاوصیاء من ولدها، فعددت اثنی عشر احدهم القائم، ثلاثة منهم محمّد واربعة منهم علیّ علیهم السلام»؛ «بر حضرت فاطمهعلیها السلام وارد شدم در حالی که مقابل او لوحی با اسمای اوصیای از فرزندانش مکتوب قرار داشت، آنها را شمردم دوازده نفر بودند، یکی از آنها قائمعلیه السلام بود، و سه نفر محمّد و چهار نفر علی».[8] .
9 - شیخ صدوق به سندش از رسول خداصلی الله علیه وآله نقل کرده که فرمود: «انا سیّد النبیین وعلی بن ابی طالب سیّد الوصیین، وانّ اوصیائی بعدی اثنی عشر، اوّلهم علی بن ابی طالبعلیه السلام وآخرهم القائمعلیه السلام»؛ «من سید انبیا وعلی بن ابی طالب سید اوصیا است. و همانا اوصیاط بعد از من دوازده نفرند: اوّل آنها علی بن ابی طالب و آخر آنها قائم است».[9] .
[1] کفایة الأثر، ص 223، باب 30، ح 1.
[2] کافی، ج 1، ص 533، باب 184، ح 16.
[3] مناقب ابن شهر آشوب، ج 1، ص 300.
[4] کفایة الأثر، ص 197، باب 28، ح 6.
[5] کمال الدین، ج 2، ص 388، باب 33، ح 14.
[6] کافی، ج 1، ص 530، باب 184، ح 6.
[7] کمال الدین، ج 1، ص 297، باب 26، ح 5.
[8] من لا یحضره الفقیه، ج 4، ص 180، ح 5408.
[9] عیون الاخبار الرضاعلیه السلام، ج 1، ص 64، ح 31؛ اعلام الوری، ص 396.
روایت دوازده خلیفه در کتب شیعه و سنی
