عادت مجوسیان در نماز اهل سنت

از جمله بدعتهایی که خلیفه دوم در دین به وجود آورد، بدعت «تکتف» یا دست روی دست گذاشتن در نماز می‌باشد. این عمل به عنوان تذلّل در برابر بزرگان و پادشاهان از عادات و فرهنگ جامعه مجوسی بوده که بعد از فتح ایران توسط خلیفه دوم وارد نماز شد.

نقل شده وقتی اسرای ایرانی در برابر خلیفه قرار می‌گیرند، آن‌ها به عنوان احترام به خلیفه مسلمین و یا تذلّل با گردن کج دست روی دست می‌گذاردند، خلیفه علت را جویا می‌شود، در جواب می‌گویند که این‌ها عادت دارند وقتی در برابر بزرگی قرار می‌گیرند، به عنوان تذلّل دست روی دست بگذارند. که یک نوع احترام محسوب می شود. عمر این عمل را می‌پسندد و دستور می‌دهد که از این به بعد مسلمانان در نماز چنین کنند. گویا بعد از آن به اجتهاد و امر خلیفه عمل تکتف در نماز بوجود آمد.¹

یکی دیگر از مسائلی که تفاوت رفتار شیعیان با اهل سنت در آن بسیار بارز است، مسأله سجود در نماز است، شیعیان ملتزم هستند که جز بر زمین (اعم از خاک و سنگ) و چیزهای غیر خوراکی که از زمین می‌روید سجده نکنند و سجده برخاک از همه بهتر است. زیرا که سجده تذلل و خشوع در برابر پروردگار است و زمانی که نمازگزار، پیشانی را که اشرف اعضای بدن است، بر خاک می‌مالد عبودیت و تذلل خویش را به نهایت می‌رساند. رسول گرامی و مسلمانان صدر اسلام نیز بر خاک یا سنگ یا حصیر سجده می‌کردند، زیرا در کف مساجد و منازل سنگریزه و خاک بود و حداکثر مفروش به حصیر بود. ولی امروزه که تقریباً همه منازل و مساجد مفروش به فرش‌های نخی و پشمی می‌باشد و به خاک دسترسی نیست، شیعیان قطعه‌ای از خاک پاک را به صورت مهر به همراه بر می‌دارند، تا هم بر خاک سجده کرده باشند و هم از طهارت محل سجده که از شرایط صحت نماز است اطمینان داشته باشند.

احمد حنبل در مسند خود روایت می‌کند که: جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید: من با رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ نماز ظهر را می‌خواندم از شدّت گرما مشتی از سنگ‌ریزه بر می‌داشتم و در مشت خود نگه می‌داشتم و سپس آن را به مشت دیگر منتقل می‌کردم، تا سنگ ریزه‌ها سرد شود و سپس آن را در جلو خود قرار می‌دادم تا بر آن سجده کنم.[2]

روشن است که اگر سجده بر غیر زمین جایز بود، صحابه رسول خدا بر لباس‌هایشان سجده می‌کردند و این زحمات را برای سردکردن سنگ‌ریزه‌ها، متحمل نمی‌شدند.

گرچه مذاهب اهل سنت سجده بر فرش را جایز می‌دانند ولی به اتفاق همه مذاهب اسلامی سجده بر خاک و سنگ جایز است. و می‌توان گفت که اختلاف شیعه و سنی در مورد محل سجده این است که اهل سنت توسعه بیشتری قایل هستند.³

بنا بر این طبق مبانی فقهی اهل سنت سجده بر مهر نه تنها اشکال ندارد، بلکه رجحان نیز دارد ولکن آنها عملاً بر مهر سجده نمی‌کنند. و شاید به جهت مخالفت با شیعیان آن‌ها حاضر نیستند که چنین عملی را انجام دهند.

یکی دیگر از مسائل مورد اختلاف شیعه و سنی وظیفه‌ای است که شخص وضو گیرنده نسبت به پاهای خود دارد، اکثریت اهل سنت به پیروی از مذاهب اربعه معتقدند که پاها را باید تا کعبین (قوزک پا) شست، و همه شیعیان معتقدند: آنچه که در وضو به آن امر شده است، مسح پاها تا کعبین است، نه شستن آن‌ها، زیرا در قرآن کریم آمده است: «ای مؤمنان هرگاه برای اقامه نماز آماده شدید، صورت‌ها و دست‌هایتان را تا مرفق بشویید و سرها و پاهایتان را تا قوزک مسح نمایید.»⁴ همچنین در روایات اهل سنت از ابن عباس آمده است که «وضو دو شستن «صورت و دست‌ها» و دو مسح «سر و پاها» است.⁵ در عین حال اهل سنت برخلاف شیعیان در وضو به جای مسح، پاها را می‌شویند.

گویا این انحراف در زمان عثمان بن عفان خلیفه سوم و توسط خود او بوجود آمد. او تنها کسی است که از میان خلفای سه گانه وضوی پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ را نقل نموده است. لیث می‌گوید حمران وابسته به عثمان به او خبر داد که عثمان در وضو سه بار صورت خود را شست، سپس دست راست و چپ خود را تا مرفق سه بار شست، بعد سر خود را مسح کرد، سپس پای راست و چپ خویش را تا برآمدگی روی پا سه بار شست،⁶ از این رو اهل سنت در وضو به عثمان توجه دارند و با قرآن و سنت پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ مخالفت می‌کنند.

در نتیجه: مسأله تکتف (دست روی دست گذاشتن در نماز) در زمان خلافت عمر و توسط او بوجود آمد و شستن پاها در وضو در زمان خلیفه سوم عثمان ابن عفان ابداع گردید. و سجده برخاک یا مهر طبق مبانی اهل سنت اشکال ندارد ولکن عملاً آن‌ها از سجده بر مهر اعراض دارند.
[1] . الهادی، جعفر، فقه مقارن، دفتر نمایندگی مقام معظم رهبری در امور اهل سنت، 1379 ه‍. قم، ج1، ص19.

[2] . احمد بن حنبل، مسند احمد، دارصادر، بی‌تا، بیروت، ج2، ص327.

[3] . پاسخ به پرسش‌ها از دیدگاه تشیع و تسنن، نمایندگی مقام معظم رهبری در امور اهل سنت، قم، ج1، ص66.

[4] . مائده/6.

[5] . قرطبی، محمد بن احمد، جامع لاحکام القرآن، بی‌تا، مؤسسة تاریخ العربی، بیروت، ج6، ص92.

[6] . بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، دارالفکر، بی‌تا، بیروت، ج1، ص48.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

1. مدرسی، سید محمد رضا، تشیع در تسنن.

2. شهرستانی، سید علی، وضو پیامبر.